شکر یا قطران

هر آمدنی رفتنی دارد. بالاخره عمر کار من در شرکت توسعه نیشکر وصنایع جانبی هم به سر آمد و بعد از حدود 9 سال و چند ماه کار بی امان ، زمان رفتن از این شرکت فرا رسید. از دیماه سال 1378 هم زمان با شروع به کار من در این شرکت و به موازات انجام مراحل اجرایی پروژه ها در زمینه های مختلف ، اولین کارخانه شکر در شعیبیه در بهمن ماه همان سال افتتاح شد. از آن زمان تا کنون که آخرین و هفتمین کارخانه ی شکر، در کشت و صنعت دهخدا در شرف افتتاح است کار آماده سازی اراضی زراعی در 84000 هکتار همراه با صنایع جانبی شکر نیز به اتمام رسیده است که از جمله این صنایع جانبی می توان به کارخانجات تخته صنعتی (MDF) خمیرمایه و الکل صنعتی و خوراک دام اشاره کرد. به این ترتیب خوزستان (به معنی شکرستان) و اهواز (همان اخواز که جمع خوز به معنی شکر است) که زمانی دور مهد شکر ایران و حتی منطقه بود و به دلایل مختلف امکان کشت نیشکر به جز نواحی محدود شمالی این استان در کشت و صنعتهای کارون ، میان آب و هفت تپه امکان پذیر نبود ، دوباره به آن شوکت گذشته نزدیک شد. زمانی در ابتدای فعالیتهای اجرایی شرکت ما ، اراضی حاصلخیز و مستعد خوزستان برای کشت نیشکر بخصوص در جنوب اهواز به درجه ای از شوری خاک رسیده بودند که اهالی محلی از آبگیرهای متعددی که در این اراضی به علت بالا آمدن سطح آب تحت الارض بوجود آمده بود، نمک جمع آوری می کردند. اکنون با اجرای تکنیکهای پیشرفته ی کاربرد لیزر در کارگذاری لوله های زهکش در این اراضی با استفاده از ماشین آلات مخصوص (ترنچر) درجه شوری به حد مناسب برای کشت نیشکر رسیده است. برای تجسم عظمت این کار تصور کنید تمام خیابانها و کوچه پس کوچه های ابرشهری مانند تهران را کنده باشند و در عمق (حدود دو متر) و شیبی مناسب لوله های مخصوص کار گذاشته باشند تا آبهای حاصل از شستشوی خاکهای فوقانی در آنها جاری شده و جایی تخلیه شود. البته به عظمت این کار، گرمای استثنایی و طاقت فرسای خوزستان را هم اضافه کنید. اضافه شدن تولید سالانه 700 هزار تن شکر در این هفت کارخانه ی شکر گرچه به کام عده ای شیرین نیست اما خود گام مهمی در کاهش وابستگی کشورمان به واردات این محصول مهم خواهد بود. در طول خدمت من در این شرکت ، شیرین ترین لحظات کاری من زمانی بود که در کشت و صنعت شعیبیه در آخرین طبقه ی کارخانه ی شکر به جایی تراس مانند میرفتم و سبزی بی پایان مزارع نیشکر اطراف کارخانه را تا دورترین افقها تماشا میکردم. یادش بخیر!

کار فعلی من در شرکت دخانیات ایران تازه آغاز شده و شاید اگر عمری باقی باشد روزی هم در مورد رفتن از آن هم جایی بنویسم اما کار چرخ بازیگر را ببینید که روزگاری معاش زندگی ما با شیرینی کام مردم بود و امروز به دود سیگار!

HDL و LDL

حتما در مورد خاصيت پاك كنندگي صابونها ميدانيد كه ملكولهاي صابون دو انتهاي آبدوست و آبگريز دارند كه از سمت آبگريز خود به لكه هايي كه اغلب چرب هستند متصل شده و از سمت آبدوست خود در آب حل ميشوند و به اين ترتيب خاصيت پاك كنندگي خود را نشان ميدهند. بدون اين واسطه ي صابوني ، آب به خاطر اينكه نميتواند چربيها را در خود حل كند ، مستقيما خاصيت پاك كنندگي چنداني ندارد.

در جريان خون انسان هم وضعيت مشابهي وجود دارد به طوري كه ملكولهاي چربي جذب شده از مواد غذايي چنانچه واسطه ي مناسبي براي انتقال در جريان آبي خون نداشته باشند به زودي دور هم جمع شده قطرات بزرگي را ميسازند كه در زمان كوتاهي موجب بند آمدن جريان خون ميشوند (آمبولي چربي). براي فايق آمدن بر اين مشكل ملكولهايي از پروتئينهاي خاص دور ملكولهاي چرب جمع شده گوي هاي آبدوستي را ميسازند كه به راحتي در جريان خون جا به جا ميشوند. به اين ترتيب اين گوي ها به خاطر هم نشيني ملكولهاي چرب (ليپيدها) با پروتئين ها ، ليپوپروتئين ناميده ميشوند و بر حسب اندازه ي اين گوي ها و ميزان تراكم آنها به دسته هاي مختلف تقسيم ميشوند. از جمله مهمترين اين گوي ها يا ليپوپروتئين ها LDL يا Low Density Lipoprotein (ليپوپروتئين با تراكم كم) و HDL يا High Density Lipoprotein (ليپوپروتئين با تراكم زياد) است.

بسياري از مردم چنين تصور ميكنند كه كلسترول خطر بزرگي براي سلامتي انسان محسوب ميشود در حالي كه با توجه به اينكه كلسترول از نظر تركيب شيميايي متعلق به گروه استرول ها است براي ساخت هورمونهاي استروئيدي مانند هورمونهاي جنسي و همچنين كمك به ساخت سلولهاي بدن ، وجود آن به ميزان كافي در بدن ضروري است. اشتباه دوم مردم اينست كه فكر ميكنند بعضي كلسترولها خوب و بعضي بد هستند در حاليكه تنها يك نوع كلسترول وجود دارد. كلسترول موجود در زرده ي تخم مرغ دقيقا همان ساختاري را دارد كه كلسترول موجود در مغز انسان دارد يا به هورمون جنسي تبديل ميشود و يا در جدار سرخرگها رسوب ميكند. در واقع طبيعت هر نوع ليپوپروتئين كه به شكل گوي هاي كوچك و بزرگ كلسترول و تري گليسريد را در بدن جا به جا ميكند خوب و بد بودن آنرا تعيين ميكند. LDL به عنوان يك حامل گوي مانند ، كلسترول را در بدن منتقل كرده به بافتها و اعضاي مختلف بدن ميرساند اما اگر بدن بيش از نياز خود كلسترول داشته باشد LDL حامل آن از نظر اندازه كوچك شده دچار تغييرات شيميايي ميشود (اكسيد ميشود). اين قطعات كوچك و متراكم بسيار راحتتر از ديواره ي رگهاي خوني عبور ميكنند و در اين ديواره ها رسوب ميكنند (پلاك) و موجب التهاب و خونريزي به داخل بافت ميشوند. به تدريج اين پلاكها بزرگ شده موجب بند آمدن جريان خون ميشوند. بند آمدن جريان خون در بسياري از اعضا و بافتهاي بدن چندان مهم نيست و به خاطر وجود مسيرهاي فرعي فراوان براي جريان خون معمولا مشكل اساسي پيش نمي آيد. اما در اعضاي مهمي مثل قلب يا مغز مسيرهاي فرعي چنداني وجود ندارد و به همين خاطر بند آمدن خون در يك رگ خوني موجب قطع شدن جريان حياتي خون و رسيدن اكسيژن و مواد غذايي به بافت مربوطه شده و به زودي موجب سكته قبلي و مغزي ميشود (آيا تا كنون سكته ي عضو ديگري را شنيده ايد؟!!). به همين خاطر LDL به عنوان كلسترول "بد" معروف است.

HDL برخلاف LDL ، كلسترول اضافي موجود در جريان خون را براي دفع به كبد ميرساند تا از طريق مدفوع دفع شود و به همين خاطر و دلايل ديگري از جمله خاصيت ضد اكسيد كنندگي و ضد التهابي و ضد انعقادي به عنوان كلسترول "خوب" معروف است.

راههايي براي افزايش HDL و كاهش LDL :

رويه ي زندگي تاثير فراواني در افزايش يا كاهش HDL دارد. تنها يك تغيير كوچك در عادات روزانه ميتواند شما را به اهدافتان در كنترل ميزان HDL نزديك كند.

1- سيگار نكشيد- سيگار كشيدن ميزان HDL را كاهش داده تمايل خون شما را به انعقاد افزايش ميدهد. سيگار كشيدن همچنين موجب تغييرات شيميايي در HDL شده ، از اثرات مفيد آن ميكاهد. كنار گذاشتن سيگار ميزان HDL را تا 10 درصد افزايش ميدهد.

2- وزن خود را در حد مناسب نگه داريد- در صورتيكه اضافه وزن داشته باشيد از دست دادن هر چند كيلو از وزن ، اثر بسياري در بهبود ميزان HDL دارد. به ازاي كمتر از سه كيلوگرم كاهش وزن HDL به ميزان 1 ميلي گرم در دسي ليتر افزايش پيدا ميكند.

3- فعاليت بدني خود را افزايش دهيد- طي 2 ماه از آغاز تمرينهاي بدني متناوب ، HDL به ميزان 5 درصد افزايش پيدا ميكند. اين تمرينها كه به تمرينهاي هوازي معروفند شامل 30 دقيقه تمرين تند ، 5 بار در هفته است. تمرينهاي هوازي موجب افزايش تپش قلب و ميزان اكسيژن موجود در جريان خون ميشوند كه به عنوان نمونه ميتوان از پياده روي ، دويدن ، دوچرخه سواري ، شنا ، بازي بسكتبال ، جمع كردن برگها و هر فعاليتي كه موجب افزايش تپش قلب شود نام برد.

4- چربي هاي سالمتر مصرف كنيد- در يك ماده غذايي سالم ، بين 25 تا 35 درصد كل كالري مورد نياز بدن شما ميتواند از طريق چربي تامين شود. اما چربي هاي اشباع شده (جامد) بايد كمتر از 7 درصد كل كالري مورد نياز شما را تامين كنند. از غذاهاي حاوي چربيهاي اشباع شده و ترانس اجتناب كنيد. چربيهاي ترانس در بسياري از مارگارينها و محصولات بسته بندي شده تجاري و هر چيزي كه حاوي روغنهاي گياهي اشباع شده باشد وجود دارد. از طرف ديگر ، چربيهاي غير اشباع موجود در روغن زيتون ، بادام زميني و كلزا تمايل به بهبود قابليت ضد التهابي HDL دارند. مغز بادام زميني ، گردو ، فندق و همچنين ماهي و ساير غذاهاي حاوي اسيد چرب امگا 3 موارد خوبي براي افزايش HDL و كاهش LDL هستند. به ياد داشته باشيد كه در بين چربي هاي گياهي بدترين نوع آن در نارگيل وجود دارد.

5- مصرف داروها - بعضي داروها براي كاهش LDL ، ممكن است موجب افزايش HDL شوند كه در بين اين داروها نياسين يا ويتامين B3 ميزان HDL را تا 30 درصد افزايش ميدهد.

6- مكملهاي غذايي - در بين مكملهاي غذايي از جمله مهمترين و موثرترين و در عين حال كم خطرترين مكمل ميتوان از شربت يا قرصهاي روغن ماهي نام برد كه به دليل وجود امگا 3 در اين روغن اثر بسياري در افزايش HDL خواهند داشت.

دوبه

زماني در گذر ما از رود زيباي دز در شمال اهواز بين كشت و صنعتهاي شعيبيه و دهخدا براي اينكه مجبور نباشيم تا شوشتر برويم و با گذر از روي پل شوشتر كه بر روي دز بنا شده است به شعيبيه برسيم از مسيرهاي فرعي ، جايي در جنوب شعيبيه به محلي ميرسيديم كه ساكنان محلي ، شناوري ساخته بودند تا بتوانند با عبور دادن اتومبيلها درآمدي داشته باشند. شناوري كه آنها طراحي و ساخته بودند به نام «دوبه» معروف بود و وسيله ي جالبي بود. بر روي دو قايق بزرگ صفحاتي فلزي نصب كرده بودند به طوري كه ضمن يكپارچه شدن دو قايق ، امتداد موازي آنها با هم حفظ شده بود و به اين ترتيب چهار اتومبيل بوسيله ي آنها قابل حمل بود. براي عبور اين شناور در عرض رود دز از انرژي حركت آب استفاده ميشد به اين ترتيب كه بين دو پايه ي ثابت نصب شده در دو طرف رود سيم فولادي محكمي كشيده شده بود. شناور به وسيله ي سيم فولادي ديگري كه با چرخ و محور بر روي سيم ثابت حركت ميكرد با آن مرتبط بود. براي شروع حركت ابتدا محل اتصال سيم فولادي ، بسته به جهت حركت مورد نظر ، به سمت كناره ي مناسب شناور و براي زاويه گرفتن مطلوب آن كشيده ميشد. سپس با حركت مختصري كه از طريق موتور كوچكي به شناور داده ميشد و با قرار گرفتن شناور در زاويه ي مناسب و برخورد آب جاري و تبديل آن به نيروي جانبي حركت به سمت ساحل شمالي يا جنوبي آغاز ميشد. سالها رفت و آمد ما بين كشت و صنعتهاي شعيبيه و دهخدا و اهواز از طريق اين شناور انجام ميشد. بارها سيم هاي فولادي پاره شده بودند و شناور جايي دورتر در ساحل رود به گل نشسته بود. تا اينكه شركت ما پل محكم و عريضي براي عبور وسايل نقليه شركتي ، ني بَرها ، كاميونهاي شكر و همچنين عبور ساكنان محلي جايي پايين دست تر بر روي رود پر آب دز بنا كرد.

برخال

برخال معادل فارسي Fractal در زبان انگليسي است كه از كلمه ي «برخه» به معني قسمت و بخش گرفته شده است. برخال شكل هندسي تكه تكه اي است كه هر قسمتي از آن تصوير كوچك شده اي از كل بوده ، خاصيت «خود همساني» را به نمايش مي گذارد. Fractal كه از كلمه ي لاتين Fractus به معني شكسته يا مجزا شده گرفته شده اولين بار توسط Benoit Mandelbrot در سال 1975 ابداع شد.

در اين تصوير نمونه اي از برخال به نام «دانه ي برف كخ» نشان داده شده است. شروع برخال از يك مثلث متساوي الاضلاع بوده و در ادامه يك سوم مياني هر ضلع با يك جفت خط براي تشكيل يك برآمدگي متساوي الاضلاع جايگزين مي شود و اين كار تداوم پيدا مي كند. در هر مرحله محيط شكل به اندازه ي يك سوم محيط شكل قبل افزايش پيدا مي كند . «دانه ي برف كخ» نتيجه ي افزايش تعداد نامتناهي از اين برآمدگي ها است و بنابراين محيط آن نامتناهي اما مساحت آن متناهي است. به همين دليل «دانه ي برف كخ» و ساختارهاي مشابه در مواردي «منحني هاي هيولايي» ناميده مي شوند.

در دنياي گياهان موارد زيبايي از برخال وجود دارد كه بسيار ديدني است. براي نمونه نوعي كلم بروكلي به نام Romanesco broccoli يا برگ انواع بخصوصي از سرخسها موارد زيبايي از برخال در طبيعت زنده به شمار ميروند.

X-Mas

بيش از 000ر200 كودك ، كريسمس را در خيابانها مي گذرانند.

دكتر وصال و سيستمهاي تبلور

در دنياي مواد معدني خصوصيتي از مواد ، شباهت زيادي به موجودات زنده دارد. موادي كه حالت متبلور داشته باشند ، ضمن رشد ، شكل ظاهري بلورهايشان را حفظ ميكنند. به عنوان مثال ساده ترين بلور موجود در طبيعت يعني سنگ نمك يا هاليت از كوچكترين اندازه ي خود ، ضمن رشد ، همواره شكل مكعب خود را حفظ ميكند و به همين خاطر اندازه هاي مختلف بلورهاي اين ماده ي معدني را در طبيعت تنها به شكل مكعب مي توان ديد كه در سيتمهاي تبلور به اين شكل Cubic مي گويند. مواد متبلور در بين مواد معدني بسته به طول محورهاي تقارن و زاويه ي بين آنها در هفت سيستم تبلور تقسيم بندي مي شوند. بسته به اينكه سلولهاي ماده معدني نسبت به سلول اوليه به چه حالت قرينه اي قرار بگيرند اين هفت سيستم نيز به رده هاي كوچكتري تقسيم مي شوند.اين هفت سيستم عبارتند از:

سيستم كوبيك (ايزومتريك)

سيستم تتراگونال

سيستم ارتورومبيك

سيستم منوكلينيك

سيستم تري كلينيك

سيستم تري گونال (رومبوئدرال)

سيستم هگزاگونال

به عنوان نمونه در سيستم تري كلينيك طول سه محور تقارن متفاوت بوده و زواياي بين آنها نيز مخالف 90 درجه است.

دكتر نظام وصال استاد واحد عملي شيمي عمومي ما در دوره ي علوم آزمايشگاهي بود. او استاديار دانشكده ي شيمي دانشگاه تبريز بود و در يكي از آزمايشگاه هاي شيمي عمومي در داشكده ي شيمي ، ما دور تا دور آزمايشگاه پاي درسهاي شيرين او از جهان شيمي مي نشستيم. او كه در يكي از دانشگاه هاي آلمان تحصيل كرده بود به خاطر كمكهاي ارزنده اي كه به حل مشكلات صنايع معدني آلمان كرده بود از وزير صنايع آلمان نشانهاي متعددي دريافت نموده بود. دكتر وصال علاقه ي وافري به بلورها داشت به طوري كه وقتي بلوري از يك ماده معدني ميديد از خود بيخود ميشد ، به وجد مي آمد و با اشاره به زيبايي هاي آن بلور بلند بلند ميخنديد. او براي آموزش سيستمهاي تبلور و ساخت بلورهاي نمونه از معروفترين بلور در دنياي بلورها يعني كات كبود يا همان سولفات مس دو ظرفيتي با پنج آب تبلور استفاده ميكرد و ما خودمان با حل كردن و استفاده از كريستاليزور بلورهاي ريز و درشت آنرا مي ساختيم و رشد اين بلورها را مي ديديم. كات كبود در سيستم تري كلينيك متبلور ميشود و بلورهاي آبي زيبايي ايجاد ميكند.

دكتر نظام وصال كه قطعا در دوران تحصيل و زندگي خصوصي خود درد بي پولي فراواني را متحمل شده بود در ساعاتي از روز كه وقت شام سلف سرويس دانشگاه بود در بين دانشجوياني كه در سلف سرويس مشغول صرف شام بودند حاضر ميشد و با جمع كردن اعانه از دانشجويان داوطلب ، وجوه جمع آوري شده را در صندوق كمك به مستمندان تبريز ميريخت.

دنياي گياهان 4

در دنياي زيباي گياهان كه به عقيده ي من از دنياي جانوران بسيار زيباتر و پاك تر است ، ساقه ها در بيشتر موارد در مقطع عرضي گرد هستند. اما مشابه هر پديده و مشاهده اي ، در شكل مقطع عرضي ساقه هاي گياهان نيز موارد استثنا وجود دارد. جنس جگن يا Cyperus ازتيره ي Cyperaceae كه گونه اي از آن در ايران «اويار سلام» ناميده ميشود از جمله ي اين استثناها است. مقطع عرضي ساقه در اين گياه مثلثي شكل و در گياهان تيره ي نعناع مربع شكل است!

جگنها بومي آفريقا ، جنوب و مركز اروپا (از سمت شمال تا فرانسه و اتريش) و جنوب آسيا هستند. گياهاني هستند چند ساله كه تا ارتفاع 40 سانتي متر رشد مي كنند. بر روي ريشه ي اين گياهان غده هايي فندق مانند وجود دارد كه با وجود تلخ بودن ، خوراكي هستند و ارزش غذايي دارند و در نواحي قحطي زده ي آفريقا ، مصرف ميشوند. برگها از پايه ي گياه به صورت سه تايي رشد ميكنند. ساقه ي گل در مقطع عرضي مثلثي شكل بوده و گلهاي دوجنسي با سه پرچم و تخمدان سه برچه اي بر روي آن قرار دارند.

در دنياي علفهاي هرز لقب اين گياه «بدترين علف هرز دنيا» است به چند دليل: اين گياه در 90 كشور دنيا به عنوان علف هرز شناخته شده و با 50 نوع گياه زراعي به عنوان علف هرز رقابت ميكند. حضور آن در مزرعه به طور معني داري عملكرد گياه زراعي را كاهش مي دهد چرا كه اولا با گياه زراعي رقابت شديدي در جذب منابع غذايي زمين دارد و ثانيا آللوپاتيك بوده و از ريشه هاي خود موادي آزاد ميكند كه براي گياهان ديگر خطرناك است. مشكل بودن مبارزه با اين علف هرز به خاطر سيستم وسيع غده هاي زيرزميني و مقاومت اين علف هرز به علف كشها است.از جمله علفهاي هرز نادري است كه با مالچ پلاستيكي هم امكان كنترل آن نيست. با كندن اين علف هرز ، معمولا ريشه ها قطع شده و غده هاي گياه در زمين باقي مي مانند كه خيلي سريع گياهان جديدي از آنها رشد مي كنند. شخم زدن ، غده ها را در مزرعه پراكنده كرده و تهاجم علف هرز را وسيع تر مي كند. حتي اگر موقع شخم زدن ، غده ها بريده شوند ، باز هم امكان رشد آنها و ايجاد گياهان جديد وجود دارد. بيشتر علف كشها ممكن است برگها را از بين ببرند اما بر روي سيستم ريشه و غده ها بي تاثير هستند. علاوه بر اين ، غده ها مي توانند شرايط سخت محيطي را به خوبي تحمل كرده و با بهتر شدن شرايط ، مجددا به رشد خود ادامه دهند.

با وجود آوازه ي بد اين گياه ، علاوه بر مصرف خوراكي غدد آن ، در طب سنتي و مدرن امروزي نيز موارد مصرف متعددي در درمان تهوع ، درمان دردهاي حفره ي شكمي ، تب و التهاب و به عنوان شل كننده ي عضلات داشته ، خاكستر غده ها در درمان زخمها و دملها و كبوديها مصرف ميشود.